تعریف علوم انسانی چیست؟

در جهان امروز، تعریف علوم انسانی به عنوان یکی از ارکان اصلی درک جوامع انسانی و تبیین رفتارها، ساختارها و ارزش‌ ها، جایگاهی ویژه دارد. با وجود این اهمیت، در جوامع دانشگاهی ایران، این علوم اغلب در سایه اهمیت علوم ریاضی و تجربی قرار می ‌گیرند و کم ‌اهمیت ‌تر تلقی می ‌شوند.

این در حالی است که در دانشگاه‌ های غربی، اهمیت علوم انسانی روزافزون است و به دلیل نقش کلیدی آن در تحلیل و حل مسائل پیچیده اجتماعی، فرهنگی و انسانی، مورد توجه بیشتری قرار گرفته است. علوم انسانی ابزاری برای تبیین هویت انسان، مطالعه ارزش ‌های اخلاقی و تحلیل اثرات تاریخی و فرهنگی است و از این رو به ‌طور مستقیم با ارتقاء سطح زندگی و اخلاق در جامعه مرتبط است.

با این حال، ضرورت تبیین جایگاه و اهمیت علوم انسانی و روشنگری در مورد نقش این علوم در توسعه فرهنگی و اجتماعی کشور، بیش از پیش احساس می ‌شود. در این مقاله، تلاش می‌ شود با ارائه تعریفی جامع از علوم انسانی و بررسی اهمیت آن، ضمن پاسخ به چالش ‌های مطرح ‌شده پیرامون هویت، روش و غایت این علوم، نگاهی نو به جایگاه علوم انسانی در جامعه ایرانی بیندازیم.

تعریف علوم انسانی

تعریف علوم انسانی چیست و چه معنایی دارد؟

در نظام آموزشی ایران، علوم انسانی یکی از سه شاخه اصلی تحصیلی در کنار علوم تجربی و علوم ریاضی است. این دسته ‌بندی که در نظام قدیم و جدید آموزشی حفظ شده است رشته‌ هایی همچون تاریخ، فلسفه، حقوق و جامعه‌ شناسی را شامل می ‌شود. هر یک از این رشته‌ ها، ابعاد مختلفی از فعالیت ‌ها و تولیدات فکری انسان را مطالعه می‌ کنند.

این تعریف نشان می‌ دهد که علوم انسانی با موضوعاتی سروکار دارد که مستقیماً از ذهن و عملکرد انسان نشأت گرفته و درک آن ها نیازمند تحلیل ‌های عمیق فکری و فرهنگی است.

تمایز علوم انسانی از علوم تجربی و ریاضی نه تنها در موضوعات بلکه در روش ‌های مطالعه آن ها نهفته است. علوم ریاضی با روش ‌های عقلی و شهودی سر و کار دارد و موضوعات آن معمولاً در ذهن انسان موجود هستند، مانند اعداد و اشکال هندسی. در مقابل، علوم تجربی بر پایه روش ‌های تجربی و آزمایشگاهی بنا شده‌ اند و موضوعات آن ها خارج از ذهن انسان قرار دارند مانند پدیده‌ های طبیعی.

اما علوم انسانی با موضوعاتی سروکار دارد که ساخته دست یا ذهن انسان است، نظیر فلسفه، تاریخ و هنر. این علوم روش‌ های متفاوتی دارند که بر فهم و توصیف متمرکز است، نه محاسبه و آزمایش.

چالشهای این علوم 

علوم انسانی در اواخر قرن نوزدهم با بحران ‌های متعددی مواجه شد. از جمله این بحران‌ ها می ‌توان به بحران در هویت، بحران در روش و بحران در غایت اشاره کرد. در آن زمان، علوم تجربی به دلیل دستاورد های ملموس و کاربردی اش در عرصه فناوری و زندگی روزمره، بیشتر مورد توجه قرار گرفتند و علوم انسانی به عنوان علومی بی‌ فایده تلقی شدند. موضوع این علوم مبهم بود، روش ‌های مشخصی نداشتند و اهمیت آن ها در پیشبرد زندگی بشری زیر سؤال رفته بود.

فیلسوفانی چون ادموند هوسرل و ویلهلم دیلتای تلاش کردند این بحران‌ ها را رفع کنند. دیلتای با تعریف موضوع علوم انسانی به عنوان “آثاری که انسان آن را خلق کرده است” و تاکید بر روش فهم و توصیف، چارچوب تازه‌ ای برای علوم انسانی ارائه کرد.

وی استدلال کرد که علوم انسانی با مطالعه تولیدات انسانی، اعم از اندیشه‌ ها، آثار فرهنگی و تاریخی و رفتارهای اجتماعی می‌ تواند شناخت عمیق ‌تری از انسان و جوامع انسانی ارائه دهد. این دیدگاه تأکید می ‌کند که موضوع علوم انسانی تنها به شناخت مفاهیم انتزاعی محدود نمی‌ شود بلکه فهم جنبه‌ های مختلف زندگی انسانی را نیز در بر می ‌گیرد.

اهمیت تعریف علوم انسانی در جهان امروز

علوم انسانی در قرن بیستم پس از فجایع جنگ‌ های جهانی اول و دوم اهمیتی دو چندان یافت. انسان غربی که با اثرات مخرب علم و فناوری مواجه شده بود، به این نتیجه رسید که برای درک بهتر خود و دنیای پیرامون باید به علوم انسانی توجه بیشتری داشته باشد.

این علوم نه تنها به تحلیل مسائل اجتماعی و فرهنگی کمک می ‌کنند بلکه ابزارهایی برای نقد و ارزیابی دستاوردهای علمی و فناوری ارائه می‌ دهند. علوم انسانی، با تحلیل رابطه میان انسان و تکنولوژی می‌ تواند پیامدهای مثبت و منفی فناوری را آشکار کند و در نتیجه انسان را در تصمیم ‌گیری ‌های آگاهانه ‌تر یاری دهد.

یکی از ویژگی ‌های مهم علوم انسانی در جهان امروز، توانایی آن در ایجاد پیوند میان دانش و ارزش ‌های انسانی است. علوم انسانی می ‌توانند به انسان کمک کنند تا از زاویه ‌ای اخلاقی و انسانی به علم و فناوری بنگرد و از این طریق، توازن میان پیشرفت علمی و حفظ ارزش‌ های انسانی را برقرار سازد.

اهمیت تعریف علوم انسانی برای جامعه ایران

برای جامعه ایرانی که با چالش ‌های فرهنگی و اجتماعی متعددی مواجه است تعریف علوم انسانی می ‌تواند نقشی بی‌ بدیل ایفا کند. این علوم می ‌توانند ما را در فهم بهتر تاریخ، فرهنگ و نظام ارزش ‌هایش یاری دهند و راهنمایی برای مواجهه با مظاهر مدرن علم و فناوری باشند.

پذیرش بی ‌چون و چرای دستاورد های علمی غرب بدون تعمق و نقد می ‌تواند به بحران ‌های فرهنگی و معنوی منجر شود. بنابراین، علوم انسانی به ما امکان می ‌دهد تا با رویکردی متوازن از سنت‌ ها پاسداری کرده و همزمان با دنیای مدرن ارتباط برقرار کنیم.

علاوه بر این، تعریف علوم انسانی می ‌توانند در تقویت هویت ملی و فرهنگی کشور نیز مؤثر باشند. با شناخت دقیق ‌تر از میراث فرهنگی و ارزش ‌های سنتی، می ‌توان راهکارهایی برای ارتقای کیفیت زندگی اجتماعی و فرهنگی ارائه داد. به ‌ویژه در عصری که فرهنگ جهانی در حال تأثیرگذاری بر جوامع محلی است علوم انسانی ابزاری حیاتی برای حفظ اصالت فرهنگی و در عین حال تعامل سازنده با جهان است.

علوم انسانی به عنوان شاخه ‌ای از دانش که به مطالعه انسان و تولیدات فکری و فرهنگی او می‌ پردازد، نقش مهمی در توسعه و پیشرفت جوامع دارد. اگرچه در نظام آموزشی و اجتماعی ایران، این علوم اغلب در سایه علوم تجربی و ریاضی قرار گرفته ‌اند اما با توجه به اهمیت آن در فهم و تفسیر مسائل اجتماعی، فرهنگی و اخلاقی، ضروری است که بازنگری جدی در جایگاه آن صورت گیرد.

تعریف علوم انسانی تنها درک ما از گذشته را تعمیق نمی ‌بخشد، بلکه دیدگاه‌ هایی نو برای مواجهه با چالش ‌های آینده ارائه می ‌دهد.

درک صحیح از تعریف علوم انسانی و بهره‌ گیری از دستاورد های آن می‌ تواند جامعه را در مواجهه با چالش ‌های مدرن یاری دهد و راهنمایی برای آینده ‌ای روشن ‌تر فراهم کند. این علوم به ما کمک می‌ کنند تا نه تنها خود را بهتر بشناسیم، بلکه با تعمق و فهمی عمیق ‌تر، راه‌ های جدیدی برای پیشرفت و توسعه متوازن بیابیم.

در نهایت، تعریف علوم انسانی مسیری برای ایجاد پلی میان دانش و ارزش‌ های انسانی است که ما را به سوی جامعه ‌ای عادلانه ‌تر، فرهنگی ‌تر و انسانی ‌تر هدایت می ‌کند.

برای تغییر این متن بر روی دکمه ویرایش کلیک کنید. لورم ایپسوم متن ساختگی با تولید سادگی نامفهوم از صنعت چاپ و با استفاده از طراحان گرافیک است.

تولید محتوا سایت امیر زلفی